خاموش‌کننده‌های مبتنی بر پودر و گاز (کپسول‌های پودری)
این نوع کپسول‌های آتش نشانی در اطفای طیف وسیعی از آتش‌سوزی‌ها نقش دارند و معمولاً تحت عنوان خاموش‌کننده‌های پودری شناخته می‌شوند. این تجهیزات به دو دسته کپسول‌های شیمیایی خشک و کپسول‌های شیمیایی تر تقسیم شده‌اند.
کپسول‌های شیمیایی خشک برای مهار آتشسوزیهای مرتبط با فلزات کلاس D مورد استفاده قرار می‌گیرند، در حالی که نوع تر آن‌ها در مقابله با حریق‌های مربوط به کلاس‌های A، B و C کاربرد دارند. این کپسول‌ها نه‌تنها در محیطهای مسکونی و تجاری بلکه در کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی نیز به کار گرفته می‌شوند. علاوه بر قابلیت جایگزینی با خاموش‌کننده‌های آبی، این تجهیزات برای مهار آتش ناشی از مواد فلزی اشتعالپذیر، مایعات قابل اشتعال، گازهای آتشگیر و تجهیزات الکتریکی مناسب هستند.
در این روش، تعیین وزن پودر نقش مهمی در کنترل حریق ایفا می‌کند، چراکه عملکرد این خاموش‌کننده‌ها مبتنی بر خفه کردن سطح حریق است. موارد زیر در این فرآیند مورد بررسی قرار میگیرد:
- ارزیابی سطح آتش و میزان گسترش آن
- تهیه نقشه استقرار خاموش‌کننده‌های دستی
- تعیین دانسیته آتش به منظور مشخص کردن بار حریق
- اندازه‌گیری سطح کارگاه یا ناحیه‌ای که احتمال وقوع آتش‌سوزی در آن وجود دارد
- مشخص کردن میزان خطر بر اساس نوع کاربری محل
- محاسبه مقدار پودر موردنیاز بر اساس فرمول K × S
- تعیین نوع پودر و فاکتور خاموش‌کنندگی آن، متناسب با کیفیت، سطح خطر و شدت رشد آتش
- برآورد تعداد و نوع خاموش‌کننده‌های مورد نیاز، با رعایت فاصله حداکثری ۳۰ متری برای دسترسی به آن‌ها
خاموش‌کننده‌های مبتنی بر گاز CO₂
این گروه از خاموش‌کننده‌ها جهت کنترل حریق‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال، به‌ویژه روغن‌ها و تجهیزات الکتریکی به کار گرفته می‌شوند. در این روش، گاز CO₂ با کاهش اکسیژن محیط، موجب خاموش شدن آتش میشود. ازاین‌رو، محاسبه حجم تقریبی حریق و میزان دی‌اکسیدکربن مورد نیاز، اهمیت زیادی دارد. در این محاسبات، عوامل زیر لحاظ می‌شوند:
- تعیین دانسیته حریق برای ارزیابی بار آتش
- محاسبه مساحت احتمالی منطقه دچار حریق
- تحلیل میزان خطر بر اساس موقعیت محل
- برآورد حداکثر حجم احتمالی آتش با درنظرگرفتن شدت گسترش آن
- محاسبه وزن کلی خاموش‌کننده موردنیاز بر اساس حجم تخمینی آتش
- مشخص کردن فاکتور خاموش‌کنندگی که بین 0.68 تا 1.5 کیلوگرم به ازای هر مترمکعب متغیر است
- تعیین تعداد و نوع خاموش‌کننده‌های CO₂، با رعایت حداکثر فاصله دسترسی ۳۰ متر
خاموش‌کننده‌های مبتنی بر کف (فوم)
این کپسول‌ها جهت مهار آتشسوزیهای ناشی از مایعات قابل اشتعال طراحی شده‌اند. عملکرد این خاموش‌کننده‌ها به نحوی است که مانع از رسیدن اکسیژن به سطح مایع در حال اشتعال شده و در نتیجه، آتش مهار میشود. نکته کلیدی در استفاده از این تجهیزات، پخش یکنواخت فوم روی مایع اشتعالزا است تا از ادامه اشتعال جلوگیری گردد. در این روش، خاموش‌سازی از طریق خفه کردن سطحی حریق انجام شده و محاسبه میزان فوم مورد نیاز به این صورت انجام میشود:
V = (A / X) × K × 100
که در آن:
- V میزان محلول کف موردنیاز برحسب لیتر
- A سطح مورد انتظار برای آتش‌سوزی برحسب مترمربع
- X نسبت توسعه کف (LOW EP>20, HIGH EP>200)
- K ضریب تأثیر کف، بین 1 تا 1.5
خاموش‌کننده‌های آبی (آب و گاز)
این کپسول‌ها برای مهار آتشسوزیهای کوچک ناشی از مواد ساده‌ای مانند چوب و کاغذ طراحی شده‌اند. اما نکته مهم این است که هرگز نباید برای خاموش‌کردن آتشهای ناشی از تجهیزات الکتریکی و روغن‌ها مورد استفاده قرار گیرند. یکی از چالش‌های این خاموش‌کننده‌ها، یخ‌زدگی در دماهای زیر ۴ درجه سانتی‌گراد است. جهت تأمین فشار موردنیاز، از گاز CO₂ یا نیتروژن در داخل کارتریج کپسول استفاده میشود.
خاموش‌کننده بیوورسال (Bioversal)
این نوع کپسول‌ها برای مقابله با آتشسوزیهای ناشی از مواد جامد و مایعات قابل اشتعال مانند کاغذ، پارچه، پلاستیک، چوب، روغن‌ها، گازوئیل و تینر مناسب هستند. ویژگی بارز این خاموش‌کننده‌ها، سازگاری با محیط‌زیست است، زیرا هیچ‌گونه آسیب زیست‌محیطی ایجاد نمی‌کنند. سایر مزایای این کپسول‌ها شامل موارد زیر است:
- فاقد خاصیت خورندگی
- جلوگیری از بازگشت شعله
- کارایی بالا در مهار آتشهای وسیع و شدید
- غیرفعال‌سازی چهار عامل گسترش آتش (اکسیژن، حرارت، سوخت، واکنش‌های شیمیایی)
خاموش‌کننده‌های هالوژنه
کاربرد این خاموش‌کننده‌ها از سال ۱۹۹۴ به دلیل اثرات مخرب ترکیبات هالوژنی (مانند 1211، 2402 و 1301) بر لایه اوزون متوقف شد. این کپسول‌ها در گذشته برای اطفای حریق‌های کلاس B و C استفاده می‌شدند، زیرا به تجهیزات الکترونیکی آسیبی وارد نمی‌کردند. امروزه، ترکیبات جایگزینی مانند هالوترون و FE-36 با عملکردی مشابه و بدون تأثیرات زیست‌محیطی مخرب، به‌عنوان جایگزین این خاموش‌کننده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
